Gonartroz (Eklem aşınması, eklem kireçlenmesi)

Gonartroz Sorular ve Yanıtlar  

1. Gonartroz nedir?  

Gonartroz diz eklemi kıkırdağının ilerleyici aşınmasıdır. Başka deyişle eklemin vaktinden erken yaşlanmasıdır. Normal şartlarda kaygan olan eklem yüzleri bu kayganlığını hastalığın ilerlemesiyle birlikte yitirir (Şekil 1).

Sağ dizde hafif eğrilmenin başladığı bir olgu görülüyor.



Gonartrozun sebebi ne olursa olsun ortaya çıkan durum kıkırdağın aşınmasıdır. Bu da eklemin kayganlığının kaybına sebebiyet verir.



Menisküsler gibi birçok eklem içi yapı da hastalığın seyri sırasında  yırtılabilir. Ağrının sebebinin yırtılan menisküs olarak değerlendirilmesi eksik tedaviye yol açabilir.

Böyle bir dizde röntgende de belirgin bulgular söz konusudur

Eklem aralığında daralma, eklem kenarlarında kemik çıkıntıların oluşması, eklem yüzlerinde çökme ve beyazlaşma hastalığın ilerlemiş olduğunu gösterir.

2. Gonartrozun nedeni bellimidir?

Hastaların büyük bir kısmında neden ortaya konamaz. Bazı olgularda yük iletim mekanizmasının bozulmasına bağlı gelişir. Menisküslerin yaralanması, diz bağlarının yırtılması ve dize gelen darbeler bu bozukluğa sebep olabilirler. Eklem romatizmaları da gonartroza neden olabilir. Eklem içi kırıklar ve eklem içi mikrobik iltihaplar (septik artirit) çok hızlı bir şekilde gonartroza neden olabilirler.

3. En sık ne zaman ve kimlerde ortaya çıkar?

En sık yaşlı insanlarda görülür. Ancak hastalığın yıllar öncesinden sinsi bir şekilde başladığı unutulmamalıdır. Menapoz sonrası kadınlarda erkeklere göre daha fazla görülmektedir.

4. Niçin kadınlarda daha sık ortaya çıkmaktadır?

Kadınların geniş leğen kemikleri olması nedeniyle dizlerinin iç kısımlarına binen yük daha fazla olmaktadır. Bu da bu bölgedeki aşınmayı artırarak dizlerin iyice eğrilmesine yol açmaktadır. Bunun dışında birçok sebep olmakla birlikte bunlar net değildir.

5. Belirtileri nelerdir?

Erken dönemde yorgunluklardan sonra ortaya çıkan hafif ağrılar dışında pek belirti olmaz. Uzun yol yürümekle veya çok merdiven inip çıkmakla normalden fazla bir yorgunluk oluşabilir. Hastalık biraz daha ilerlerse çömelme ve merdiven inip çıkmakta güçlükler oluşur. Uzun yol (3-4 km) yürüyüşlerinde veya yürüyüşün akşamında ağrılar oluşabilir. Eğer menisküslerde bir yırtık olmaz ve kemiklerde ödem oluşmaz ise hastaların büyük kısmı bu dönemde doktora başvurmaz. Bu da hastalığın sinsi bir şekilde ilerlemesine neden olur. İlerlemiş bir gonartrozda en önemli belirti eklem aralığındaki ağrıdır. Bu genellikle dizlerin iç ve ön kısımlarındadır (diz kapakları bölgesinde). Eklemde sürtünme hissi ve takır tukur seslerin gelmesi ilerlemiş evrelerde ortaya çıkar. Takılma ve kilitlenmelerle de karşılaşabilir. Çok ileri evrelerde bacaklarda şekil bozukluğu ortaya çıkar. Bu genellikle O-bacak (skoda bacak, futbolcu bacağı) şeklindedir.

6. Kesin tanı nasıl konur?

En önemli bulgular hastanın öyküsü ve fizik muayenesiyle elde edilir. Ayakta çekilen düz röntgen ve yapılabilirse Magnetik Rezonans Görüntüleme (MRG) özellikle erken evrelerde önemli katkılar sağlar ve tedavide yol gösterir.

7. Eşlik eden diğer eklem patolojileri varmıdır?

Omurga, kalça ve ayak bileği artrozları önemli ağrı kaynaklarıdır. Kolay kolay gözden kaçmazlar. Yine de bu eklemlerin muayeneleri ihmal edilmemelidir. Eğer iltihaplı romatizmal hastalıklardan (Romatoid artirit, A.spondilit vs) birisi varsa diğer eklemlerin tutulma olasılığı artar.

8. Tedavide neler yapılabilir?

Hastalığın evrelerine göre tedavi değişir. Hastanın yaşı ve genel durumu da tedavinin tipini belirlemede etkilidir.

Konservatif (ameliyatsız) tedavi: İstirahat, ağrı kesiciler, egzersizle tedavi, gereğinde buz uygulaması ve baston kullanımı doktor tarafından önerilebilir. Hastaların birçoğu normalden fazla kiloya sahip olduğu için zayıflatıcı diet tedavinin ayrılmaz parçasıdır. Beslenme desteği adı altında ağızdan alınan ve eklem yağlanmasını artırmak amacıyla eklem içine enjekte edilen ürünler tedavide önemli katkılar sağlamaktadır (Dikkat! Bu ürünler için doktorunuza başvurunuz.).

İstirahat yük iletimi bozulmuş eklemin kendisini onarmasına yardım eder. Aktif istirahatta yalnızca ev içerisinde günlük işlerin yapılmasına izin verilir. Pasif istirahatta ise zorunlu ihtiyaçlar dışında yatak terk edilmez.

Ağrı kesicilerin hemen hemen tamamı hastalığın seyrine etkisizdir. Yani ilerlemesini durduramazlar. Yalnızca çeşitli mekanizmalarla ağrıyı azaltır ya da durdururlar.

Egzersiz tedavisi dikkatle uygulanmalıdır. Kas uzunluğunu değiştirmeyen (izometrik) egzersizler geçerlidir. Koşu, yürüyüş, step, aerobik gibi egzersizler ve bilinçsiz ağırlık çalışmaları çoğu zaman zarar verir ve yakınmaların artmasına neden olur. Hastaların genel eklem ve sistemik muayeneleri yapılarak hastaya özgü bir program hazırlamak doğrudur.

30-60 yaş: Hastalığın derecesine göre, artroskopi ve/veya yüksek tibial osteotomi (Kemik kesme, kemik çevirme) ameliyatları için daha uygundur. Bu ameliyatların hiçbiri dizi tamamen normale döndüremez. Temel işlevleri ağrıyı ve hastalığın ilerleyiş hızını kesmektir.

60 yaş ve üzerinde ise eklem yüzeylerinin tamamen değiştirildiği artroplasti ameliyatları uygulanır. Bu ameliyatlar ortopedik ameliyatlar içinde en yüz güldürücü olanlardandır. Genellikle özel metal ve plastik protezler kullanılır. Ağrıyı tamamen ortadan kaldırabilir. Ancak 65 yaş ve üzerinde uygulamak gerekir. Ortalama dayanma süreleri 10-15 yıl arasında değişmektedir. Dezavantajı Protezler aşındığı veya yıprandığı zaman ikinci bir ameliyatla protezin değiştirilmesi gerekmektedir.